Zo ziet eenzaamheid voor jongeren eruit

Dit is een artikel uit Het Parool.

Tussen 15 en 25 jaar, het zou de bloei van je leven moeten zijn. Toch zegt zo'n 40 procent van de jongeren in deze leeftijdsgroep zich eenzaam te voelen, en het aantal stijgt. In 2021 voelde 14 procent, bijna een op zeven, zich 'sterk emotioneel eenzaam'. Voor het eerst zijn jongeren daarmee de groep Nederlanders met de meeste eenzaamheidsgevoelens; voorheen waren dat de 75-plussers. Een en ander blijkt uit onderzoek van statistiekbureau CBS, dat aan bijna 7000 Nederlanders stellingen voorlegde als: "Er zijn genoeg mensen op wie ik in geval van narigheid kan terugvallen" en "Ik mis mensen om me heen."

Hoe definieer je dat precies, eenzaamheid? Hoogleraar sociologie en ouderdom aan de Vrije Universiteit Theo van Tilburg ziet veel verschillende definities, maar kan wel een gemene deler noemen: wie eenzaam is, is ontevreden over de kwantiteit of kwaliteit van zijn sociale relaties. De ervaring ervan verschilt enorm per ­persoon, zoals blijkt uit de verhalen van de jongeren die Het Parool sprak: een dag op bed liggen, contactverlies sinds corona of zelfs uit de stad verhuizen vanwege chronische depressie. Het kan je leven tijdelijk of geheel domineren, plots opkomen en even snel verdwijnen; de een kan ermee leven, de ander niet.

Sociale Media
Van Tilburg ziet een duidelijk verschil in de ervaren eenzaamheid tussen ouderen en jongeren. "Bij ouderen gaat het veelal om het verlies van de partner of andere dierbaren, of niet meer het sociale leven kunnen leiden zoals vroeger. Bij jongeren gaat het over buitengesloten worden, niet mee kunnen doen, pesten." Of eenzaamheid onder jongeren echt toenam door corona is lastig te zeggen. Van Tilburg kent geen cijfers die goed de eenzaamheid onder jongeren mat voor, ­tijdens en na de pandemie. Voor ouderen zijn die er wel: bij hen is het niveau na een enorme piek weer gedaald naar dat van ervoor.

Ook sociale media worden genoemd als reden voor toenemende eenzaamheid. Ze hebben enerzijds een positief effect, zegt Van Tilburg: je kunt met meer mensen contact onderhouden. "Anderzijds kun je je ook eenzaam voelen als je op ­sociale media ziet dat anderen het met elkaar gezellig hebben zonder jou. Of je verliest je op internet als je niet zulke ­goede relaties hebt in het echte leven."

Claudio (25) verhuisde vanuit Amsterdam naar een dorp in de ­provincie Utrecht, mede vanwege zijn gevoelens van eenzaamheid. Uit angst voor stigmatisering wil hij niet herkenbaar in de krant. "Ik ben niet in een heel gezonde omgeving opgegroeid. Er waren veel hectiek, financiële problemen, geestesziekten bij mensen in het gezin. Mijn ouders konden er niet altijd voor mij zijn. Dat vormde het fundament van mijn blik op de wereld."

"Eenzaamheid kun je in fysieke vorm ervaren of in de variant waarbij je ideeën haaks staan op die van familie en vrienden om je heen. Maar ik ervaar eenzaamheid in mijn bestaan op de ­planeet. Ik voel me als een zandkorrel op het strand. Ik hou ontzettend van de wereld om mij heen. Daarom vind ik het lastig geboren te worden op een planeet die vernietiging adverteert, waarop iedereen z'n kop in het zand steekt. Zoals het feit dat we zo weinig aan het klimaat doen, of überhaupt kunnen doen, terwijl ik dagelijks plastic verpakkingen koop. Ik voelde me vastgenageld. Dat neem ik mensen niet kwalijk, maar ik vind het toch moeilijk. Het zit in mijn karakter en ik ken niemand die er zoveel mee zit als ik."

"Eenzaamheid heeft meegespeeld in het feit dat ik vanaf mijn vijftiende een chronische depressie ontwikkelde. Ik raakte door mijn hectische jeugd overtuigd dat ik mezelf moest opvoeden. Ik heb ook een heftige drugsverslaving gehad, zo heftig dat ik soms schrok van wat ik onbewust aan het doen was. Ik nam mezelf bovendien kwalijk dat ik eenzaamheid ervoer terwijl ik wist dat de mensen om mij heen wel van mij hielden. Ik vind het niet fraai dat dit me zoveel doet. Ik heb moeten leren bewust om te gaan met wat ik voel en waarom."

"Tijd heeft me het meest gebracht. Hoe langer het gevoel er is, hoe beter ik leerde het te verteren. Heel volwassen gesprekken met vrienden en familie, en veel liefde van hen, hebben me doen inzien dat ze het me gunnen om me anders te voelen."

"Het leven dat ik in de stad had, betekende dat ik onder de mensen was, maar me toch niet verbonden voelde. Dat gevoel herken ik nog weleens als ik in de kroeg zit. Het lijkt alsof iedereen in de stad er onderdeel van is: je eenzaam voelen terwijl je nooit alleen bent. Nu ben ik nog steeds soms zes, zeven hele dagen van de week eenzaam. Maar dat is niet altijd negatief: het doet me ook groeien. Ik omarm mijn houding en bewustzijn hierin en ik probeer vergevingsgezind te zijn voor alles wat er gebeurt. Daardoor ben ik wél vaak eenzaam, maar niet even vaak ongelukkig."

Zita de Vos (23) is creatief theaterproducent in Amsterdam; ze woont tijdelijk in Brussel.

"Ik ken mezelf als extravert persoon. Voor corona had ik een heel druk leven, kwam ik in elk café in de stad kennissen tegen. Tijdens de pandemie merkte ik juist dat ik oplaadde van alleen thuis zijn. Net als veel mensen zag ik alleen mijn dierbaren, een overzichtelijke kern aan sociale contacten. Weer wennen aan het oude normaal kostte me veel veerkracht. In coronatijd had ik geen fomo, fear of missing out, dat je je rot voelt als je op zaterdag een spelletjesavond hebt omdat er nog zoveel anders te doen is in de stad. Op sociale media voelde ik me na de pandemie ook nog eens overspoeld door alles wat er te doen is."

"Vorig jaar studeerde ik af; het voelde alsof ik op de automatische piloot zat. Eerst dacht ik dat ik overspannen was, maar het gevoel bleef, terwijl de wereld na de coronapandemie heropende. Ik had veel behoefte aan sociaal contact en wilde wel afspreken met mensen, maar voelde me overvallen en verdoofd. Nu weet ik dat het eenzaamheid was wat ik voelde. Ik voelde me niet verbonden met de mensen om me heen, ook al was ik niet daadwerkelijk alleen. Ik kan dan niet binnenkomen bij mensen, hoe hard ik het ook probeer. Ik bleef veel thuis, waardoor ik nog eenzamer werd. Toch zie ik dat niet als iets uitsluitend negatiefs: ik ging thuis ook beter voor mezelf zorgen. Een vriendin adviseerde me om die eenzaamheid dan ook toe te laten, even in bed te liggen en mezelf ontzettend zielig vinden. Om erna te kijken: hoe ga ik verder? Ik ging naar de huisarts en vertelde mijn beste vrienden dat ik me rot voelde."

"Sinds december woon ik in Brussel. Ik heb mijn hele leven in Amsterdam gewoond en wilde mezelf ontdoen van alles wat ik kende. Een frisse start in Amsterdam vond ik moeilijk; nu ben ik zó op mezelf aangewezen, in een nieuwe omgeving met nieuwe mensen, dat mijn extraverte kant weer opbloeit. Toch is er permanent iets veranderd. Voor corona was ik overal en nergens, mijn huis voelde als een hotel. Nu voelt mijn huis als een veilige plek. En als ik even eenzaamheid voel, vlucht ik er niet meer voor."

Jakob Schwartz (16) zit in de vijfde klas van het Vossius Gymnasium.

"Eenzaamheid overvalt me soms. Bijvoorbeeld als ik alleen thuis zit en me afvraag: wat doe ik hier? In de kerstvakantie was ik voor het eerst meerdere dagen achter elkaar alleen thuis. Dat was leuk, maar mijn vriendin was ziek, dus kon ik niet met haar afspreken. Ik ervoer vrijheid, maar miste ook contact.

"Ik vind contact niet makkelijk op te zoeken. Ik heb een introvert karakter en laat dingen wat sneller op me afkomen. Dat was aan het begin van de middelbare school nog erger. Ik had een kleine, vrij alternatieve vriendengroep, we waren veel aan het gamen en hadden weinig aansluiting met de rest. In de vierde klas werden alle lesgroepen gehusseld. Ook werd ik jongerenbe­geleider voor eersteklassers. Er ging een wereld voor me open, ik maakte nieuwe vrienden. Ik zit beter in mijn vel, dat zegt mijn moeder ook tegen me."

"Op mijn verjaardag sprak ik na school af met vrienden om bij mij thuis een film te kijken. Maar om een uur of vier was iedereen al weg, eerder dan ik had verwacht. Ik ging op bed liggen, muziek luisteren, veel nadenken. De oude Jakob zou daarin blijven hangen. Toen dacht ik: nee, Jakob, dit is je verjaardag, kom op. Ik zag op Snapchat dat andere vrienden nog in de buurt waren. Ik heb ze gebeld en alsnog een leuke avond gehad. Vroeger zou ik dat nooit hebben gedaan. Ook nu duurde het drie minuten voor ik op de knop drukte, ik vraag me dan toch af: wat als ik ze lastigval, of wanhopig overkom?"

"Ik praat eerlijk gezegd nooit over eenzaamheid. Ik vind het geen leuk gevoel, het is alsof je op zo'n moment geen prioriteit bent voor de mensen om je heen. Het voelt ook als míjn probleem, iets waarvan ik me afvraag of mijn vrienden het goed opvatten als ik het met ze deel. Ik weet dat veel leeftijdsgenoten ermee kampen, ik merk dat ook bij vrienden weleens. Toch denk ik dat praten het beste is. En afleiding: gamen is nog altijd mijn hobby. Als ik maar niet op bed eraan ga liggen denken, want dan blijf ik erin hangen. Ik heb nu eenmaal de neiging om te veel na te denken."

Farah (23) studeert staats- en bestuursrecht. Ze wil haar achternaam niet in de krant uit angst dat haar werk aan dit thema gekoppeld wordt.

"Vroeger vond ik het angstaanjagend om eenzaam te zijn. Als kind was ik een buitenbeentje, ik maakte minder snel vriendjes en vriendinnetjes. Ik kleedde me anders, had andere interesses dan de rest en kwam er later ook achter dat ik adhd had, waardoor ik soms anders communiceer. Het hielp niet mee dat ik, toen ik negen was, verhuisde van het centrum van Utrecht naar een boerendorp. In Utrecht waren toen broeken met uitlopende pijpen en croptops in. Toen ik die voor het eerst aan mocht van mijn moeder, en op mijn nieuwe school in het dorp rondliep, kreeg ik allemaal vragen: waarom zie ik je buik? Waarom draag je zo'n brede broek?"

"Je blijft onbewust bang voor die eenzaamheid als je er eenmaal zo'n negatieve connotatie mee hebt. Ik dacht dat het door mij kwam dat ik me eenzaam voelde, dat er iets mis was met me. Toen ik verhuisde naar Amsterdam vroeg ik me af: gaat het dit keer wel lukken? Gelukkig ging het hier vrij vlot, mede omdat ik op het Amsterdam University College zat. Je ontmoet als eerstejaarsstudent allemaal mensen die in hetzelfde schuitje zitten. Al heb ik ook op een middelbareschoolreünie een meisje gesproken dat eveneens naar Amsterdam was verhuisd, maar toen terug is gegaan omdat ze in haar collegezaal met driehonderd mensen noch in haar studentenhuis aansluiting kon vinden."

"Vroeger associeerde ik alleen zijn automatisch met eenzaamheid. Dat zie ik vrienden nog steeds doen. Sommige van hen raken in paniek als ze een weekend lang geen afspraken hebben. Ik begrijp het wel, want alleen zijn met jezelf kan angstaanjagend zijn, zeker als je niet lekker in je vel zit. Nu denk ik als ik een dag niets te doen heb: wat heerlijk, ik heb even tijd voor mezelf. Soms komt mijn eerste reactie van paniek nog weleens terug, dan moet ik met mezelf in onderhandeling en het gevoel relativeren. Ik denk dat ik dat maximaal twee tot drie dagen goed vol kan houden. In de covidtijd was dat soms wel weer lastig, zeker omdat ik toen in een studio woonde en met mijn scriptie bezig was, wat nogal een eenzaam proces is. Tegelijk vond ik het ook een goede uitdaging waarin ik mezelf de vraag stelde: kan ik dit echt?"

"Als ik nu nog een dag alleen heb, een potentieel eenzame dag, dan vertrouw ik erop: ik heb een vriendengroep om op terug te vallen, dit gevoel gaat voorbij. Soms ga ik dan toch wat ondernemen omdat ik kriebelbillen krijg van de hele dag thuiszitten. Mijn Museumkaart helpt, dan ben ik toch onder de mensen zonder dat ik sociaal hoef te doen. Ik voel me in elk geval niet meer zo eenzaam als ik me ooit in de tweede klas heb gevoeld."

Wat kun je doen als jouw kind zich eenzaam voelt?
Onder de gehele Nederlandse bevolking is eenzaamheid toegenomen, becijfert het CBS. Waar in 2019 bijna 25,7 procent van de Nederlanders ouder dan vijftien jaar zich weleens eenzaam voelde, ging dat twee jaar later om 31,5 procent. En sterk eenzaam voelde 11 procent zich weleens, in tegenstelling tot 8,7 procent twee jaar eerder. Van de 75-plussers voelde niet langer 33, maar 37 procent zich weleens eenzaam.

Hoogleraar Theo van Tilburg heeft wel kanttekeningen bij de cijfers van het CBS. "In veel onderzoeken doen weinig mensen ouder dan 80 jaar mee en juist bij de oudsten neemt de kans op eenzaamheid sterk toe." Wel staat volgens hem één ding vast: rond de middenleeftijd, zo'n 50 jaar, komt eenzaamheid het minst voor. "Ik denk dat de mate waarin jongeren zich eenzaam voelen, vergeleken met de gehele bevolking, de afgelopen vijftien jaar is gestegen. En ik denk dat in de gehele bevolking eenzaamheid meer voorkomt dan tien, twintig of dertig jaar geleden, door bijvoorbeeld de toename van het aantal mensen dat alleen woont."

Hoe kun je als ouder helpen als je vermoedt dat je kind eenzaam is? Stap één is het bespreekbaar maken van het onderwerp. Zeker omdat eenzaamheid vaak taboe is en veel jongeren de schuld bij zichzelf leggen, zegt Van Tilburg. "Misschien ligt het wel aan jou, denk je dan: aan je uiterlijk, aan je kleren, of dat je weinig geld hebt. Wijs je kind er vooral op dat gevoelens van eenzaamheid niet raar of uitzonderlijk zijn, adviseert de hoogleraar: "Dit maken veel mensen mee." En: denk niet te snel in makkelijke oplossingen. Mensen die sterk eenzaam zijn, kunnen er enorm tegen opkijken om iets te ondernemen. Begin met kleine stapjes.