"Pleit voor sterke band tussen welzijn en onderwijs"

U heeft het niet zo met die centrale toetsen, hé? Wat is het probleem precies?
"Ik voel al meteen die tegenstelling: óf je bekommerd je om het welzijn, óf je wil leerlingen laten excelleren. Zo zie ik het niet. Als de jeugd minder scoort op lezen of rekenen, dan moeten we ons bezinnen over de aanpak. Het Katholiek Onderwijs Vlaanderen wordt onterecht verweten dat niet ernstig te nemen. We hebben een overzicht gemaakt van scholen met de hoogste noden en hoe die te ondersteunen. We hebben ook intensieve trajecten opgezet vanuit onze pedagogische begeleiding voor het vakoverschrijdend versterken van lezen. De interdiocesane proeven (toetsen) van 2023 (zie persbericht van januari 2024). tonen al dat onze inspanningen lijken te lonen. Ik hoop dus dat we op een kantelpunt zitten.

Maar we moeten ook kritisch kijken naar het waarom van die internationale rankings. Ze moeten geen doel op zich worden, maar daar lijkt het soms wel op. Waartoe organiseren we onderwijs? Waarom willen we dat onze kinderen goed kunnen lezen en rekenen? Het doel is de kwaliteit van onze samenleving, onze sociale cohesie. Het doel is dat onze jongeren er hun weg in kunnen vinden en dat we hen initiëren in wat wij belangrijk vinden."

Bent u zelf niet competitief ingesteld? Je wordt niet zomaar kinderrechtencommissaris of baas van de Guimardstraat.
"Ik ben heel competitief, vraag dat maar aan wie al met mij gesport heeft! Leerlingen laten uitblinken, vind ik een nobele doelstelling. Hen uit hun leefwereld halen en over hun grenzen laten gaan. Maar nooit haaks op respect en waardering voor de ander. Het gaat niet over het grote ‘ik’ maar over ‘wij samen’.

Als pedagoog zie ik drie belangrijke functies voor het onderwijs: kwalificatie (opleiden tot een diploma), socialisatie en persoonsvorming. Een leerling in de richting houtbewerking moet niet alleen de nodige technische vaardigheden ontwikkelen, maar ook respect hebben voor de materie of voor duurzaamheid. Hij moet leren omgaan met zijn vrijheid en keuzes. Ik zie in onze samenleving veel bloedarmoede wat dit betreft. In het onderwijs is het wel aanwezig, en dat wil ik verdedigen. Leerlingen hebben dat nodig."

Hoe heeft u dat zelf in uw schooltijd ervaren?
"Mijn middelbareschooltijd speelde zich af in de jaren 1980 in het Sint-Hendrikscollege in Deinze. Sommige leerkrachten hebben echt ontzettend mooi werk verricht. Zo herinner ik me onze leraar Latijn van het zesde middelbaar, Wouter De Bruyne, en hoe die zijn passie voor klassieke muziek en meer bepaald Mozart in de les binnen smokkelde. Hij stond met de ogen toe te genieten voor een klas van 21 jonge gasten. Hij durfde dat en toonde zo meteen de kracht van kwetsbaarheid. Dat zijn de verhalen die zoveel jaar later bij reünies terug boven komen!"

Vindt u dat te weinig terug op scholen vandaag?
"Niet zozeer op school, wel in het maatschappelijk en politiek debat. Daar moet echt gestreden worden voor de waarde van dergelijke dingen. Ik heb in de onderhandelingsnota nog niets gelezen over het belang van cultuur op school, om maar iets te noemen.

De Franse pedagoog Philippe Meirieu zegt over het probleem van discipline op school dat het zou kunnen samenhangen met het feit dat we leerkrachten te weinig ruimte geven om hun ambacht ten volle te laten spelen. Hij spreekt over de leraar als liefhebber van zijn vak. ‘Het mooiste aan leerkracht zijn is leerlingen de vreugde te laten beleven die je zelf voelde toen je je ging verdiepen in het vak’, zegt hij. Kunnen we dat plezier in de klas een plek geven?"

Hoe kunnen scholen meer inzetten op het ontwikkelen van sterke persoonlijkheden?
"Scholen doen dat al heel sterk, hoor. Onlangs was ik in VTI Oostende te gast voor de opening van een nieuwbouw. Daar hebben de leerlingen containers verbouwd tot tiny houses voor medeleerlingen die geconfronteerd werden met dakloosheid. Dat is een prachtvoorbeeld van hoe vaardigheden en kennis samen kunnen gaan met bewustmaking en zorg om elkaar."

Het godsdienstonderwijs ligt in de onderhandelingen voor een Vlaamse regering opnieuw onder vuur. Wat denkt u dan?
"Godsdienst en religie spelen een belangrijke rol in de zoektocht van jonge mensen naar de zin van het leven. Daarbij moeten we hen zowel initiëren in het christendom als in de interlevensbeschouwelijke dialoog. Die tweeledigheid maakt onze scholen actief pluralistisch.

Het voorstel om het vak godsdienst af te schaffen, is ingegeven door een aversie, terwijl men onderschat wat de kracht ervan is, ook in katholieke scholen met een meerderheid aan islamitische leerlingen. Ze voelen zich aangesproken en krijgen een taal om erover in gesprek te gaan. Men zwaait dan met het vooroordeel dat de godsdienstles dogmatisch gedreven is. Ze zouden beter eens gaan kijken en zo’n sterk inspirerende les meemaken."

Stel, het katholiek onderwijs bestond nog niet in Vlaanderen, zouden we het in de huidige context dan opnieuw moeten uitvinden?
"Haha, een moeilijke denkoefening. Die rijke traditie is al honderden jaren in het onderwijs in Vlaanderen aanwezig. Net als in de gezondheidszorg, armoedebestrijding, enzovoort. En al zijn er ook kwalijke dingen gebeurd met een blijvende impact, alles samen heeft ze ons veel gebracht. Nee, als historisch pedagoog is het onmogelijk voor mij om die historiek weg te denken om out of the box naar de toekomst te kijken."

Als het aan u ligt, behoren vetes tussen de verschillende onderwijsnetten voortaan tot het verleden. Waar ziet u vruchtbare samenwerking mogelijk?
"We worden allemaal geconfronteerd met serieuze maatschappelijke vraagstukken, die voor elk net dezelfde zijn. Denk maar aan het lerarentekort. Er is overigens al verregaande en constante samenwerking tussen onderwijsverstrekkers. Niemand staat te springen om met elkaar de strijd aan te gaan. Integendeel, er is een grote bereidheid om nog meer samen te werken. Het moet mogelijk zijn om vakken samen aan te bieden of leerkrachten te delen. Maar wel met respect voor de vrijheid van onderwijs.

Het klopt natuurlijk wel dat je eigenheid voor een stuk in je personeel zit, maar het is ook iets wat op schoolniveau voldoende aandacht moet krijgen. Als katholiek net hebben we een heel rijke traditie om uit te putten als we het hebben over omgaan met diversiteit, bijvoorbeeld. Of inclusie. Twee heel relevante thema’s waarover je met de leerlingen kan reflecteren vanuit een verhaal als dat van de Barmhartige Samaritaan: hoe ga je om met wat onverwacht op jouw pad komt? We moeten geen schroom hebben om onze taal en onze verhalen te blijven inzetten."

Uw kinderen hebben uitgesproken Bijbelse namen: Isaac, Salome en Mozes. Kan u daarover iets vertellen?
"De naam Isaac draagt het Hebreeuwse woord voor ‘lachen’ in zich en betekent zoveel als ‘hij zal lachen’ of ‘God moge lachen’. In Salome herken je het Hebreeuwse woord ‘sjaloom’, vrede. En onze jongste heet Mozes, een naam die staat voor leiderschap. Samen zijn het allemaal eigenschappen die we kunnen gebruiken in onze samenleving. We kozen ook bewust voor namen die ook in de andere grote tradities voorkomen. Ze scheppen verbinding, ze zijn een uitgestoken hand."

Uw vrouw Astrid De Bruycker is politiek actief bij Vooruit. Geeft dat vonken thuis?
(lacht) "We werken allebei vanuit een grote aandacht voor maatschappelijke gelijkheid en voor wie uit de boot valt. Dat is onze gemeenschappelijke rode draad. En dan moeten we elk onze eigen keuzes maken om dat te vertalen naar de loopbaan. Belangrijk is vooral dat we dat vertrekpunt delen, denk ik."

Wat passioneert u nu het meest: onderwijs of welzijn?
"Ik pleit voor sterke banden tussen de twee domeinen. Vertrekkend van het onderwijs zou ik heel graag op de brug staan naar welzijn, om iets te doen aan het uitvallen van leerlingen zonder diploma, aan de vele psychische problemen bij jongeren. We zijn al hard aan het werken aan een nieuw beleidsplan, dat we zullen presenteren rond Pasen 2025."